Danimarka’da Geçen Hafta (10.09 - 17.09) 35. Bölüm, 2023
Çetelere karşı savaş; Sağlık sistemi için 20 fikir; Mülk değerlendirmeleri
Başeditörden
Bizimle tanışın ve harika ürünler kazanın
21 Eylül, Güney Danimarka Üniversitesi (South Denmark University - SDU) Kolding kampüsü, Universitetsparken 1, 6000 Kolding (16.30-19.00). Daha fazlası için tıklayın.
22-23 Eylül, Øksnehallen, Halmtorvet 11, 1700 Kopenhag (International Citizen Days).
23 Eylül, Herning Bibliotekerne, Østergade 8, 7400 Herning.
23 Eylül, Borgernes Hus, Østre Stationsvej 15, 5000 Odense C (10-14). Daha fazlası için tıklayın.
Last Week in Denmark Evreni
Spotify, Apple Podcasts, Pocket Casts, Google Podcasts, Overcast, Amazon Music, Goodpods, Podfriend, Castbox, Castro, Player FM, Deezer, Podchaser, Podcast Addict, Podcast Index ve Buzzsprout platformlarında haftalık podcast’imizi dinleyebilirsiniz.
Podcast’in yapımcılığını Wizmedia (radyo-televizyoncu Wizzi Magnussen) üstleniyor.
“Yeni Danimarka” ürün koleksiyonlarımıza göz atın: “Moving Forward”; “Searching for Home”; “Vasil”; “Irina”; “Monika” ve “Kifaax”.
Yepyeni içerikleriyle web sitemize göz atın: Danimarka’da yatırıma giriş; Danimarka’da Doğum: Hamilelik; Danimarka’da Doğum: Doğum yapmak.
Danimarka Siyaseti
Yeni yasalar ve yönetmelikler
Eğitim için yıllık 360 milyon DKK: Hükümet ve işgücü piyasası ortakları (şirketlerin, sendikaların, belediyelerin ve bölgelerin temsilcileri) daha fazla yetişkinin okuma, yazma, anlama yeteneklerini geliştirmesini, matematikteki temel bilgileri öğrenmesini ve dijital beceriler edinmesini sağlamak için üçlü bir anlaşma imzaladı.
AMU (işgücü piyasası eğitimi) için yıllık 119 milyon DKK ayrılacak. AMU kurslarının amacı, işçilerin işgücü piyasasında talep edilen becerileri edinebilmeleri. AMU’da İngilizce ve başka dillerde de kurslar bulunuyor.
Temel becerilerin geliştirilmesi konusunda ulusal bir ittifakın oluşturulması planlanıyor.
Yetişkinlere yönelik dijital beceri kursları için yıllık 30 milyon DKK ayrılacak.
FVU İngilizce ve FVU dijital (yetişkinlere yönelik eğitimde hazırlık) alanları genişletilecek.
Danimarka Vatandaşlığı, Entegrasyon ve Göç Yasaları
Evde eğitim, Almanları Danimarka’ya çekiyor: Son iki yılda 100’den fazla Alman aile sınıra yakın Sønderborg, Tønder ve Aabenraa’ya taşındı çünkü Almanya’da çocukların evde eğitim görmesine izin verilmiyor.
Danimarka’da 10 yıllık zorunlu eğitim sistemi bulunuyor. Öte yandan Almanya’daki gibi okula gönderme zorunluluğu yok, dolayısıyla ebeveynler çocuklarına nasıl eğitim vereceklerini kendileri seçebiliyor.
İran’dan 1.200 hemşire: Son beş yılda İran’dan 1.200 hemşirenin Danimarka’ya taşınmasına izin verildi ancak hemşire olarak çalışma hakkı elde edebilmeleri için dil gereksinimi şartı bulunuyor. Bu yüzden Danimarka sağlık sistemine girmeden önce uzun süre beklemek zorundalar. Vejle belediyesinin bulduğu geçici bir çözüm sayesinde, dil öğrenirken yaşlı ve engelli bakım merkezlerinde “vikar” (yedek) olarak çalışabiliyorlar.
Avrupa Birliği dışından gelen hemşireler 3 yıllık oturma izni alabiliyor; bu süre zarfında ücretsiz Danca dil dersleri alıp Danimarka’da hemşire olarak çalışma iznine başvurabiliyorlar.
Kanun teklifleri ve önerilen fikirler
Çetelere karşı savaş hızlandı: Christiania’da bulunan Pusher Sokağı kapatıldı. Hell’s Angels ile Loyal to Familia arasında açık bir savaş var. Polis birkaç haftadır Kopenhag’daki bazı bölgeleri kontrol bölgelerine (polis kontrolünün arttığı bölgeler) dönüştürdü. Hükümet en az 39 öneri içeren bir yargı paketi hazırladı.
Başbakan, Danimarka’nın giderek İsveç’e benzemesinden endişe ediyor ve “Danimarka harici etnik kökenlere sahip çete üyelerinin ebeveynleri”ne çocuklarının sorumluluğunu üstlenmeleri çağrısında bulunuyor.
Danimarka’da 1.322 çete üyesi var. Çete üyelerinin yaş ortalaması 26 ve neredeyse yarısı 25 yaşın altında. Ayrıca reşit olmayan çete üyelerinin sayısı da giderek artıyor (2022’de 15-18 yaş grubundakiler tarafından 589 suç işlendi). Çete üyelerinin yüzde 26’sı bugün cezaevinde.
Hükümet, Danimarka’da çete şiddetini azaltmak için gelecek yıl 100 milyon DKK, 2025 ile 2027 arasında ise yıllık 150 milyon DKK harcama yapacak.
39 öneri arasında şunlar bulunuyor: gençlerin çetelere katılmasını durdurmaya yönelik önleyici tedbirler; belediyelerin suç işleyen 15-17 yaş arası gençlere okul sonrası işler sağlaması; aşağılama içeren şiddet eylemlerine karşı daha ağır cezalar; çete üyelerinin kamu parasına erişimi olmaması; silah bulundurma cezalarının iki katına çıkarılarak 16 yıl yapılması; bir süreliğine cezaya çarptırılmadan silahların iade edilmesini mümkün kılmak; dolandırıcılığın önlenmesi ve çetelerin finanse edilmesinin zorlaştırılması için polis, vergi yetkilileri ve belediyeler arasında işbirliği; polisin, bilgi sağlamak gibi geçici görevler için sivilleri işe alabilmesine ve çete üyelerinin telefon görüşmelerini dinlemesine izin verilmesi; belediyelerin çete aktiviteleri yürütülen kulüp evlerini kapatabilmesi; polisin şifre çözme yeteneklerinin genişletilmesi.
Siyasi arena
Danimarka’da sağlık sistemini iyileştirmeye yönelik 20 öneri: Geçen yıl Parlamento, sağlık sisteminde bugün karşılaşılan zorluklara bazı çözümler önermek üzere Søren Brostrøm (Danimarka Sağlık Ajansı eski müdürü) başkanlığında bir uzman komisyonu kurdu.
Sunulan tedavilerin yüzde 20’si gereksiz. Etkileri sınırlı, pahalı ve fazla kaynak gerektiren tedavilerle ilgili daha katı kurallar olmalı.
Bürokrasi (dokümantasyon) ihtiyacı azaltılmalı.
Uzmanlar Danimarka’daki çeşitli sağlık kurumlarında (video aracılığıyla) çalışabilmeli.
Bürokratik ve idari işleri azaltmak için sağlık sistemi daha fazla dijitalleştirilmeli ve otomatikleştirilmeli.
Teknolojik çözümlerin kullanımını artırmak için sağlık personelinin dijital becerileri daha da geliştirilmeli.
Avrupa Birliği’nde gençlere yönelik, sağlık ve yaşlı bakımı eğitimleri verilmeli. Diğer AB ülkelerindeki tıbbi eğitim almış personel daha kolay izin alabilmeli.
Başbakana ekstra vergi indirimlerinden vazgeçmesi yönünde yapılan baskı artıyor: Sosyal demokratların yerel ve bölgesel liderleri, “ya refah ya vergi indirimi” meselesinde parti liderlerine (başbakan) isyan ediyor. Sosyal demokrat bir başbakanın, okulların ve otobüs güzergâhlarının kapatılmasını önlemek için yerel ve bölgesel konseylere para vermek yerine daha fazla vergi indirimine izin vermeyi nasıl seçebildiğini anlayamıyorlar.
Beş bölgesel konseyin (sağlık sisteminin yanı sıra başka sistemleri de kapsayan) harcamalarda 2,5 milyar DKK kesinti yapması gerekiyor.
Yeni bir sağcı parti: Nye Borgerlige’nin (liberteryen milliyetçiler) eski başkan yardımcısı, Frit Fællesskab adında bir parti kurmaya karar verdi. Partinin hitap ettiği kitle aşı karşıtları ve iklim değişikliğinin abartıldığını düşünenler. “Son yüz yılda sıcaklıklar yalnızca bir derece arttı. Bu konuya gerçekten kafa yormalı mıyız?” diyen başkan Henriette Ergemann’ın partisi, DF ve Nye Borgerlige’ye oy veren sağcı seçmenlerin oylarını çekmek istiyor.
Alternativet (yeşil) içinde çatışma: Parlamentonun Yeşil üyeleri arasında çatışma yaşanıyor. Meclistesi beş “yeşil” milletvekili, altıncı vekil olan Theresa Scavenius’u dışarıda bırakmak istiyor. Sebebi Theresa Scavenius’un bazı durumlarda resmî parti çizgisini göz ardı etmesi ve medyada başına buyruk davranması.
Gıda üretiminden kaynaklanan CO2 emisyonlarını kim ödemeli; çiftçiler mi tüketiciler mi?: Venstre’nın (liberaller) yerel başkanları, tarım vergisi yerine tarımsal ürünlere vergi getirilmesini savunmaya başladı. Tarımda yeşile geçişin maliyetini çiftçilerin değil tüketicilerin üstlenmesi gerektiğini düşünüyorlar. Venstre’nın çiftçiler tarafından kurulmuş bir parti olduğu düşünülürse bu şaşırtıcı değil. Parti yönetimi, bir grup uzmanın tavsiyelerini bekliyor.
Danimarka Ekonomisi
15 Eylül’den itibaren yüzde 0,25 faiz artışı: Danimarka Merkez Bankası, enflasyon krizinin başlamasından bu yana 10’uncu kez faiz oranını artırma kararı aldı. Hesaplarında çok para olanlara iyi, banka kredisi olanlara ise kötü haber.
Ağustos’ta enflasyon oranı yüzde 2,4: Enflasyonun yüzde 3,1 olduğu temmuz ayına göre gözle görülür bir düşüş yaşanıyor. Düşüşün temel nedeni gıda fiyatları. Dondurulmuş veya konserve meyve, deniz ürünleri, patates ve yumurta fiyatlarında (önceki aya kıyasla) yüzde 5-10; tereyağı, hazır yemekler, makarna ve diğer unlu mamullerin fiyatlarında yüzde 3-5 düşüş görüldü.
Frederiksberg’de yaşayanlara yüzde 1,1 vergi artışı: Yerel konsey, belediye vergisini üst üste ikinci yıl yükselterek, yüzde 24,57’ye çıkarmaya karar verdi. Geçen yıl bu oran yüzde 22,8’den yüzde 23,47’ye çıkmıştı. Vergi artışı yapılmadığı takdirde Frederiksberg belediyesi 2026 yılına kadar iflas edecekti.
2022’de Frederiksberg’deki belediye vergisi ülkedeki en düşük vergiydi. Son iki yılda yapılan yüzde 1,77’lik artışa rağmen vergi hâlâ Danimarka’daki en düşük vergilerden biri.
Kopenhag ise belediye vergisini yüzde 0,1 oranında azaltıyor.
İçinde yaşadığımız belediyeye bağlı olarak maaşlarımızdan farklı belediye vergileri kesiliyor.
Yeni mülk değerlendirmeleri: Bu siteye adresinizi girerseniz, 2024 yılında emlak vergilerinin hesaplanmasında kullanılacak “arazi ve evin geçici değerlemesinin” ne olduğunu öğrenebilirsiniz. Fakat “geçici değerlendirme” hatalarla dolu ve 2025 yılına kadar bu konuda yapabileceğimiz hiçbir şey bulunmuyor.
İki emlak vergisi var: Biri arazinin değeri (Grundskylden), diğeri evin değeri (Ejendomsværdiskatten) üstünden alınıyor. Emlak vergileriniz 2024’te artıyorsa (ki bunu kasım ayında öğreneceksiniz) vergi indirimi alacak, böylece 2023’tekinden daha fazla ödeme yapmamış olacaksınız.
2024 yılı için “Ejendomsværdiskatten”, yüzde 0,92’den yüzde 0,51’e düşürülecek. Ortalama “Grundskylden” (her belediyede farklılık gösterir) yüzde 2,7’den yüzde 0,74’e düşürülecek. Ayrıca “Grundskylden” ödemesi otomatik olarak gelirinizden tahsil edilecek.
Danimarka’da Yaşam
Odense’de, Kuzey Avrupa’nın en büyük konser mekânlarından biri için 10 milyon DKK: Odense’deki Dyrskuepladsen, gelecek yıldan itibaren 70.000 kişiyi ağırlayacak şekilde genişletilecek. Sebeplerinden biri, bu yaz Alman rock grubu Rammstein’ın verdiği konserde 45.000 kişilik kapasitesine rağmen biletlerin tükenmesi. Mekân hazır olduğunda Odense, en büyük müzik yıldızlarını Danimarka’da ağırlama çekişmesinde Horsens (Nordstern Arena) ve Kopenhag’a (Parken) meydan okuyacak.
“Danimarka tarihinin en karanlık bölümlerinden biri” nedeniyle hükümetten resmî özür: Bir araştırma, 1933-1980 arasında engelli çocukların “özel bakım”a verildiğini ve bu kurumlarda kötü muameleye ve istismara maruz kaldığını ortaya çıkardı. 5.000’den fazla çocuk kısırlaştırılırken on binlercesine de şiddet uygulandı ve tecavüz edildi.
1929’da Danimarka, Avrupa’da devletin “ahlaki açıdan zayıf” olduğunu düşündüğü vatandaşları kısırlaştırmasına izin veren bir yasayı çıkaran ilk ülke oldu. Uyumsuz gençlerden adi suçlulara, şiddet uygulayan erkeklere, pedofillere ve kundakçılara kadar herkes kurumlara yerleştirildi ve “ırksal hijyen” adına kısırlaştırıldı. 11.000’den fazla kişi kısırlaştırıldı.
Punitha Kumar ile sağlık
İlk kez anne olacakların yaşı artış gösteriyor: Rigshospitalet’in doğurganlık departmanı şefi Søren Ziebe, insanların genellikle doğurganlık sorunlarının ancak 35 yaşından sonra ortaya çıktığını düşündüklerini ve “tüm sorunların” doğurganlık tedavileriyle çözülebileceğini düşündüğünü söyledi.
Geçen yıl, ilk kez anne olacakların ortalama yaşı 29,9’ydı (başkent bölgesinde). En yüksek yaş ortalamaları Dragør (31,8), Frederiksberg (31,7) ve Gentofte’de (31,7) görülürken Lolland (27) en düşük yaş ortalamasını kaydetti.
Danimarka’da kadınların ortalama çocuk sayısı 1,55.
Her 8 kadından 1’inin çocuğu yokken, bu oran erkeklerde 5’te 1.
Avrupa Birliği
Alman sınır mağazalarından depozitosuz teneke kutu satın almaya devam edebilirsiniz: Avrupa Adalet Divanı, sınır mağazalarından satın alınan teneke kutulara Almanya depozitosu ödenmesi gerektiğini belirten 2021 tarihli kararı iptal etti. Karar, 2021 yılında Dansk Erhverv ve Danmarks Naturfredningsforening (Doğa Koruma Derneği) lehine verilmişti.
Dansk Erhverv’in (Danimarka işletmeler birliği) konuya dahil olmasının sebebi, insanların alışveriş için sınırı her geçtiğinde Danimarka mağazalarının para kaybetmesi.
Danimarka Doğayı Koruma Derneği ise Almanya’dan gelen binlerce kutunun, üzerlerinde “pant” veya depozito ibaresi olmadığı için doğaya atılması sebebiyle konuya dahil olmuştu.
İlanlar
Bu bölümün içerikleri Çiçek Eriş tarafından derlenmektedir. Dahil edilmesini istediğiniz etkinliklerle ilgili olarak denmarkhappenings@gmail.com adresine e-posta gönderebilirsiniz. Kendisinin Danimarka’daki kültürel etkinliklerle ilgili haber bültenine buradan göz atabilirsiniz.
Thy, 21 Eylül, 16:30-19:00: Thy’de yaşıyor veya Thy’ye taşınmayı düşünüyorsanız “Welcome September” programı kapsamında gerçekleştirilen “Living in Thy” etkinliğinde yerel şirketlerle tanışma, çeşitli etkinlikler ve girişimcilik olanakları hakkında daha fazla bilgi edinme ve diğer uluslararası kuruluşlarla ağ kurma fırsatına sahip olabilirsiniz.
Kopenhag, 22 Eylül, 16:00-20:00 ve 23 Eylül, 10:00-15:00: “Welcome September”, Danimarka genelinde yabancılara yönelik ulusal bir girişim. Kopenhag da kamu otoritelerini, özel kuruluşları ve yerel toplulukları bir araya getiren International Citizen Days 2023 etkinliğinde yabancıları ağırlayacak. Cuma günkü etkinlik iş ve kariyere odaklanıyor; şirketlerle tanışma ve Danimarka çalışma kültürü hakkında bilgi edinme fırsatına sahip olacaksınız. Cumartesi günü yapılacak olan etkinlik ise daha çok barınma ve sosyal yaşamla ilgili konularla ilgilenenlere ve ailelere yönelik olacak. Aynı zamanda kültür dünyası, kulüpler ve derneklerle ilgili bilgi almak da mümkün.
Odense, 23 Eylül, 10:00-14:00 Yeni bir hobi, gönüllü çalışma fırsatı ya da kültürel deneyimler arayanlar için bir “Welcome September” etkinliği daha. Bu etkinlikte kamu kuruluşları, kulüpler ve çeşitli organizasyonlarla tanışacaksınız.
Andreea Bianca Pascalau Buza ile Hisse Oyunları 2023
Aktiespil bu hafta başladı. Henüz bir stratejiniz yoksa endişelenmeyin, çünkü bugün tam olarak bundan bahsediyoruz.
Bana göre Aktiespil çoğunlukla şansla ilgili. Hiç kimse hangi hisse senetlerinin artacağını veya azalacağını tahmin edemez ve finans uzmanları size 2 ayın yatırım yapmak için çok kısa bir süre olduğunu söyleyecektir. Hatta çoğu uzman, en az 3 yıl, tercihen 5-10 yıllık bir süre öngörür. Ancak bu, oyun için bir stratejiniz olmadığı ve önümüzdeki birkaç ay içinde biraz eğlenemeyeceğiniz anlamına gelmiyor.
Yasal Uyarı: Ben mali danışman değilim; bahsettiğim stratejiler ve hisse senetleri tavsiye olarak değil örnek olarak değerlendirilmelidir.
“Gerçek hayatta” yatırım stratejim uzun vadelidir, dolar maliyeti ortalamasına dayanır ve çeşitli ülke ve sektörlere yayılmıştır. Uzun vade ve dolar maliyeti ortalaması yöntemleri Aktiespil’de pek işe yaramıyor ama yatırımları ülkelere ve sektörlere yaymaya çalışacağım.
Esas olarak Danimarka ve ABD piyasalarından hisse satın alacağım. Danimarkalı şirketler için yalnızca Danimarka’daki en büyük 25 halka açık şirketin endeksi olan OMX C25 kapsamındaki şirketleri seçmeye karar verdim. ABD’ye gelince, çok değişken ABD hisse senetlerine odaklanacağım - gerçek portföyümde asla yapmayacağım bir şey.
Portföyümde her gün değişiklik yapmayı planlıyorum ve önümüzdeki iki ay temel olarak gün içi al sat yapmaya çalışacağım. Bu oyunun galibi, oyunun sonunda en fazla kârı elde eden kişi olacaktır, bu yüzden aslında aradığım şey istikrar değil - bu yine “gerçek hayat stratejimin” tam tersi.
Gerçek bir stratejinin (Aktiespil için değil) nasıl oluşturulacağını merak ediyorsanız moneylikealocal.dk adlı blogumda risk profillerinden, kişisel yatırım stratejimden ve diğer yaygın yatırım stratejilerinden bahsettiğim detaylı bir makale bulabilirsiniz. Beni ayrıca Danimarka’da yatırım, ev sahipliği, krediler gibi konuları ele aldığım instagram hesabım @moneylikealocal.dk adresinde bulabilirsiniz.